5.BÖLÜM
I.Mesut Dönemi (1116-1155)
I.Mesut Selçuklu tahtını kayın babası ve
Danişment hükümdarı Emir Gazi’nin yardımıyla elde etmiştir.
ilk para(bakır) bu dönemde basılmıştır.
II.Haçlı Seferinde Danişmentlilerin yardımıyla
başarı elde etmiştir.
Danişmentlilerin Anadolu’daki üstünlüğüne son
vermiştir. (Danişmentlilerin taht kavgalarıyla Sivas, Kayseri ve Malatya
kollarına ayrılması Türkiye Selçuklularının Danişmentlilerin himayesinden
kurtulmasını sağlamıştır.)
Haçlı Seferleri (1096-1270)
Hristiyan Avrupalıların birleşerek XI.
Yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu, Suriye ve Filistin’e düzenledikleri
seferlere “Haçlı Seferleri” denir.
1.Haçlı Seferlerinin Nedenleri
Dinsel Nedenler
-Hristiyanların, Müslümanların elinde bulunan
kutsal yerleri (Kudüs) geri almak istemeleri
-X. Yüzyılda Fransa’da ortaya çıkan Kluni
tarikatının Hristiyanları Müslümanlarla savaşmak için kışkıtması
-Katolik Kilisesi’nin Ortodoks Kilisesi’ne
hakim olmak istemesi
Ekonomik Nedenler
-Açlık ve yoksulluk içinde bulunan Avrupalıların,
ekonomik düzeyi yüksek olan Türk ve İslam ülkelerini ele geçirerek zengin olmak
istemeleri
-Avrupalıların doğudan gelen ticaret yollarına
hakim olmak istemesi
-Toprak sahibi olamayan soyluların toprak
kazanmak için yaptığı çalışmalar
Siyasal Nedenler
-Malazgirt Savaşı’ndan sonra kısa zamanda
Anadolu’yu ele geçiren Türkleri durduramayan Bizans İmparatorluğu’nun
Avrupalılardan yardım istemesi
-Avrupalıların doğu ülkelerinde derebeylik
sistemini kurmak istemeleri
-Avrupalıların Türkleri denizlerden ve Ön
Asya’dan uzaklaştırmak istemeleri
Bu nedenlerle 8 Haçlı Seferi
düzenlenmiştir.Birinci ve Dördüncü Haçlı Seferine krallar katılmamıştır.
1.Haçlı Seferi (1096-1099)
Karadan İstanbul önlerine gelen Haçlılarla
Bizans arasında bir antlaşma yapıldı.Antlaşmaya göre; Haçlılar Anadolu’da ele
geçirdikleri yerleri Bizans’a verecekler, Bizanslılar da Haçlılara yardım
edeceklerdi.
Sonuçları:
-Bizans’ın yardımıyla Anadolu’ya geçirilen
Haçlılar, İznik, Batı Anadolu,Urfa, Antakya ve Kudüs’ü aldılar.
-Kudüs’te bire krallık, Urfa, Antakya, Yafa ve
Trablusşam’da birer kontluk kurdular.
-Türkiye Selçuklu Devleti başkenti İznik’ten
Konya’ya taşıdı.
2.Haçlı Seferi (1147-1149)
Nedeni:Musul Atabeyi
İmadettin Mahmut Zengi’nin Urfa’yı Haçlılardan geri alması.
Bu sefere Alman İmparatoru III.Konrad ve
Fransa Kralı VII. Lui katılmıştır.
III.Konrad, Konya ovasında I.Mesut’a yenilir
ve İstanbul’dan deniz yoluyla Suriye’ye gider.VII.Lui de Antalya’ya gelir ve
deniz yoluyla Suriye’ye gider.
Sonucu:III.Konrad ve VII.Lui
Şam’ı kuşatılarsa da bir sonuç alamadılar.
2.Haçlı Seferinin en önemli özelliği,
kralların ve imparatorların ilk kez seferlere katılmış olmalarıdır.
3.Haçlı Seferi (1189-1192)
Nedeni:Selahattin Eyyubi’nin Kudüs Kralını Hıttin Savaşı’nda yenilgiye
uğratarak Kudüs’ü Haçlılardan alması.
Bu sefere Alman İmparatoru Frederik Barbaros,
Fransa Kralı Filip Ogüst, İngiltere Kralı Arslan Yürekli Rişar katılmıştır.
Frederik Barbaros, Konya’yı aldıktan sonra
Silifke Çayında boğuldu.
Sonuçları:
-Filip Ogüst ve Arslan Yürekli Rişar Akka
Kalesini ele geçirdiler.
-Kudüs’ü kuşattılarsa da başarılı olamadılar.
4.Haçlı Seferi (1202-1204)
Nedeni:Eyyubilerin Haçlıların elinde bulunan Yafa’yı almaları.
Bizans’a imparator olmak isteyen Aleksios,
Haçlıları İstanbul’a davet etti.
Sonuçları:
-Haçlılar, İstanbul’da bir Latin Krallığı
kurdular.
-İstanbul’dan kaçan Rumlar, İznik ve
Trabzon’da Rum imparatorlukları kurdular.
İznik Rum İmparatorluğu 1261’de İstanbul’u
geri alarak Bizans İmparatorluğu’nu tekrar kurdular.Trabzon Rum İmparatorluğu
ise Fatih tarafından 1461’de yıkılmıştır.
5.Haçlı Seferi, Akka’ya(1217), 6.Haçlı Seferi,
Akka’ya (1228), 7.Haçlı Seferi, Mısır’a (1270) ve 8.Haçlı Seferi ,
Tunus’a(1270) yapılmıştır.
Türklerin Balkanlara geçmesiyle Haçlı
Seferleri yeniden başlamıştır.
2.Haçlı Seferlerinin Sonuçları
Dinsel Sonuçlar
-Katolik Kilisesi zayıflamış ve din adamlarına
olan güven sarsılmıştır.
-Papa ve kilisenin baskısı kalkınca bilim,
edebiyat ve sanat alanlarındaki gelişmeleri hızlanmış, skolastik düşünce
zayıflamıştır.
-Avrupa dışında misyonerlikler kurularak
Hristiyanlık dini Asya ve Afrika’da yayılmaya çalışılmıştır.
Ekonomik Sonuçlar
-Doğu-Batı arasındaki ticaret faaliyetleri
gelişmiş ve Akdeniz limanlarının önemi artmıştır.
-Seferler sırasında gerekli mali desteğin
sağlanması için krallıkların İtalya bankerlerinden borç para almaları,
bankacılığın gelişmesine ortam hazırlamıştır.
-Haçlıların deniz yoluyla taşınması gereği
gemiciliğin gelişmesinde etkili olmuştur.Ayrıca Avrupalılar kağıt, cam, deri
işleme ve dokuma sanayisini öğrenmişlerdir.
-Anadolu, Suriye ve Filistin’deki şehirler
zarara uğramış ve bölgedeki Türk devletleri ekonomik yönden olumsuz
etkilenmişlerdir.
Siyasal Sonuçlar
-Seferlere katılan derebeylerin bir kısmı
öldü, bir kısmı da ordularını ve eski topraklarını kaybettiler.Bu durum
derebeylerinin zayıflamasına, mutlak krallıkların güçlenmesine yol açmıştır.
-Türklerin batı yönündeki ilerleyişleri bir
süre durmuştur.Dolayısıyla Haçlı Seferleri Türklerin Balkanlara geçişini
geciktirmiştir.
-Türklerin elinde bulunan toprakların bir
kısmı istilaya uğramış, Batı Anadolu Bizans’ın eline geçmiştir.Türkiye
Selçukluları Orta Anadolu’ya çekilmiştir.
-Türkler, Haçlı saldırılarına karşı İslam
dünyasını korumuşlar, bu durum Türklerin Müslümanların yaşadığı bölgelerde önemini
artırmıştır.
Sosyal Alandaki Sonuçları
-Feodalite rejiminin zayıflaması sonucunda
Avrupa’da köylüler yeni haklar elde etmiş, çiftçilerin sosyal etkinliği
artmıştır.
-Ticaret ve sanatla uğraşan burjuva sınıfı
zenginleşmiş ve önem kazanmıştır.
Bilim ve Teknik Alandaki Sonuçlar
-Avrupalılar Türk ve İslam dünyasını daha
yakından tanıma olanağı bulmuşlardır.
-Avrupalılar, Müslümanlardan kağıt, matbaa,
barut, pusula, şeker, tarçın ve ipek işlemeciliğini
öğrenmişlerdir.Avrupalıların bu teknolojik buluşları öğrenmeleri, hayatlarında
önemli değişikliklere neden olmuş, Yeni Çağ’da Avrupa’nın her alanda
ilerlemesine ortam hazırlamıştır.
-Skolastik düşüncenin yerini özgür düşünce
almaya başlamış, halk okulları açılmış, Müslüman bilginlerin eserleri tercüme
edilmiştir.Dolayısıyla Avrupa’da kültürel ve bilimsel hayat canlanmıştır.
Magna Charta (Büyük Şart) (1215)
*İngiltere’de halkın kişisel haklarının
tanındığını belirten ilk siyasal belgedir.1215 yılında İngiltere Kralı John ile
soylular arasında imzalanmıştır.
*İngiliz demokrasisinin temeli sayılan Manga
Charta krala zorla kabul ettirildi.
Bu ferman ile;
-İngiltere’de kralın yetkileri
sınırlandırılmıştır.
-Anayasa niteliğindeki bu ferman bir süre
sonra İngiltere’de parlamento yönetiminin kurulmasına ortam
hazırlamıştır.İngiltere Mutlak Krallık yönetiminden Meşruti Krallık yönetimine
geçmiştir.
-İngiltere’de demokratikleşme süreci
başlamıştır.
Yükselme Dönemi (1155-1237)
II.Kılıç Arslan Dönemi (1155-1192)
*Kendisine karşı oluşturulan Bizans,
Danişmentliler, Musul Atabeyliği(Nurettin Mahmut Zengi) ve kardeşi Şahin Şah
ittifakına karşı mücadele etti.Önce Bizans’la antlaşma yaptı ve ardından
Danişmentlileri ortadan kaldırmıştır.Nurettin Mahmut Zengi’yi Selçuklu
topraklarından çıkarmıştır.
*Selçuklu topraklarını Sakarya’dan, Fırat’a
kadar tek bir yönetim altında birleştirdi.Böylece bölgenin en güçlü hükümdarı
haline geldi.
*II. Kılıç Arslan döneminde, Bizans İmparatoru
Manuel, Türklerin güçlenmesinden ve topraklarını genişletmesinden rahatsızlık
duymuş ve Türkleri Anadolu’dan atmak amacıyla farklı uluslardan oluşan büyük
bir orduyu Anadolu’ya göndermiştir.Miryokefalon Savaşı diye bilinen
mücadeleyi Türkiye Selçukluları kazanmıştır (1176).
Bu savaşın sonucunda;
- Türklerin Anadolu’dan atılamayacağı anlaşıldı (Anadolu
kesin olarak Türk yurdu oldu)
- Türkler taarruza, Bizans ise savunmaya
geçmiştir.
-Türk-İslam dünyası üzerinde Bizans baskısı
sona erdi.
-
I.Haçlı Seferi ile Bizans’ın eline geçen Batı Anadolu’daki üstünlük
Selçukluların eline geçmiştir.
İlk gümüş ve altın parayı bastırmıştır.
II.Kılıçarslan, Türk Devlet geleneklerine göre
ülkeyi 11 oğlu arasında paylaştırmıştır. (Bu durum, daha hayatta iken oğulları
arasında taht kavgalarının başlamasına sebep olmuştur)
I.Giyaseddin Keyhüsrev Dönemi (I.Saltanat
1192-1196, II.Saltanat 1205-1211)
II.Kılıç Arslan’ın ölümünden sonra tahta geçen
oğlu I.Giyaseddin Keyhüsrev, Bizansla mücadele etmiş kısa süre sonra da kardeşi
Rükneddin Süleyman Şah’ı tahta geçti.
Rükneddin Süleyman Şah (1196-1204), Saltuklu Beyliği’ne son vermiş, Ermeni ve
Gürcülerle mücadele etmiştir.
I.Giyaseddin Keyhüsrev’in ikinci saltanatı
sırasında; askeri hareketlerini ekonomik ve ticari çıkarlar doğrultusunda
düzenlemiştir.Bu amaca ulaşmak için I. Giyaseddin Keyhüsrev, Trabzon
Rum İmparatorluğu’nu yenilgiye uğratarak Karadeniz ticaret yolunu açmış,
diğer taraftan da Antalya’yı fethederek Akdeniz’i Türk
ticaretine açmıştır.Türkiye Selçuklu Devleti’nin ilk donanması Antalya’da
kurulmuştur.Milletler arası ticareti geliştirmek amacıyla da Venedikliler ile
ilk ticaret antlaşması nıyapmıştır.Ayrıca İznik Rum İmparatorluğu ile
mücadele etmiştir.
I.İzzeddin Keykavus Dönemi (1211-1220)
*Kıbrıs Krallığı ve Venediklilerle ticaret
antlaşmaları yapılmış.(Böylece Anadolu’da üretilen mallar Akdeniz
ülkeleri ve Avrupa pazarlarına gönderildi.)
*1214’te Sinop’u alarak
ihracat ve ithalat limanı haline getirilmiş, başta tüccarlar olmak üzere
buraya birçok Türk yerleştirilmiştir..(Hem ticaret gelirlerinin artırılması
hem de Anadolu’nun Türkleştirilmesi amaçlanmıştır.)
*Selçukluların elinden çıkan Antalya yeniden
alınarak Türkiye Selçuklu topraklarına katılmıştır.
*Trabzon Rum İmparatorluğu ve Çukurova
bölgesindeki Ermeniler vergiye bağlanmıştır.
Böylece Anadolu, doğu-batı, kuzey-güney
yönlerinde ticaret kervanlarının gelip gittiği canlı bir ticaret merkezi
olmuştur.
I.Alaaddin Keykubat Dönemi (1220-1237)
*Anadolu Selçuklu Devleti en parlak dönemini
yaşamıştır.
I.Alaaddin Keykubat, Akdeniz’de önemli ticaret
merkezlerinden biri olan Alanya’yı (Alaiye) topraklarına kattı
(1223) ve Alanya’da tersane kuruldu.Bu durum Selçukluların denizcilikte büyük
bir gelişme göstermesini sağlamıştır.
*Selçuklular Akdeniz’den sonra
Karadeniz’deki Suğdak limanını da ele geçirdiler.Suğdak’ın
alınmasıyla hem Karadeniz’de ticari güvenlik sağlandı hem de Anadolu’ya
askeri ve ekonomik rahatlık getirdi.Bu sefer Türkiye Selçuklu Devleti’nin ilk
denizaşırı seferi ve başarısı oldu.(Deniz gücünün göstergesidir)
*I.Alaaddin Keykubat, Asya’da büyük bir
tehlike haline gelen Moğollara karşı tedbirler aldı.
Moğol Tehlikesine karşı alınan tedbirler;
-Doğudaki şehirlerin surları tamir
edildi.
-Halife ile ilişkiler yoğunlaşmıştır. (Askeri
birlik göndermiştir)
-Harzemşahlar’ın Doğu Anadolu ve Azerbaycan’a
yerleşmelerine müsaade edilmiştir. (Tampon bölge)
-Anadolu Selçuklu Devleti, Harzemşah, Eyyubi
ittifakı kurulmaya çalışıldı.
-Moğol hanı Ögeday ile dostluk kurulmaya
çalışıldı.
*Celaleddin Harzemşah’ın Selçuklulara ait
Ahlat’ı alarak tahrip etmesi ilişkilerin bozulmasına neden olmuştur.Erzincan yakınlarında
yapılan Yassıçemen Savaşı’nı Alaaddin Keykubat kazanmıştır (1230).
Bu savaştan sonra Harzemşahlar kesin olarak
yıkılmıştır (1231). Bu savaş ile Anadolu Selçuklu devleti gücünü
göstermiş ve Moğolların Anadolu’yu istilası gecikmiş, fakat tampon bölge
kalktığı için Moğollar daha rahat ilerleme imkanı bulacaktır.
*I.Alaaddin Keykubat’ın ölümüyle Türkiye
Selçukluları eski gücünü kaybetmiştir.
Dağılma Dönemi(1237-1308)
II.Giyaseddin Keyhüsrev Dönemi (1237-1246)
I.Alaaddin Keykubat’ın ölümünden sonra yerine
oğlu II.Giyaseddin Keyhüsrev geçmiştir.Vezir Sadettin Köpek’in
etkisi altında kalan hükümdar, babası kadar yetenekli değildi.
Baba İshak (Babailer) İsyanı (1240)
*XIII. yüzyılda Asya’daki Moğol istilası pek
çok Türkmenin Anadolu’ya göç etmesine neden olmuştur.Doğu ve Güneydoğu
Anadolu’ya gelen Türkmenler yer ve otlak darlığı nedeniyle sıkıntı
çekiyordu.Bölge halkının sosyal ve ekonomik sıkıntılarını değerlendiren Baba
İshak isimli bir kişi isyan başlattı.
Türkmenlerin desteğini alan Baba İshak isyanı
kısa sürede yayıldı.Eski gücünü kaybeden Anadolu Selçukluları bu isyanı
bastırmakta zorlanmış, ancak iki yıl sonra isyanı bastırabilmiştir.
*Anadolu Selçuklularının Yassıçemen Savaşı’nı
kazanmaları Moğolların Anadolu’ya gelişini geciktirmiştir.
Ancak Baba İshak İsyanı’nın güçlükle
bastırılması, Selçukluların zayıfladığını ortaya çıkarmış ve Moğolları
Anadolu’yu istila etme konusunda cesaretlendirmiştir.
Kösedağ Savaşı (1243)
Anadolu Selçuklularının doğu sınırlarına
dayanan Moğollar, Baba İshak isyanından sonra Anadolu’yu istilaya karar
verdiler.Sivas’ın doğusunda yapılan Kösedağ Savaşı’nda Anadolu Selçuklu ordusu
yenilmiştir.
Bu savaşın sonucunda;
-Anadolu Moğolların hakimiyetine girmiş ve
Türkiye Selçukluları Devleti Moğollara bağlı hale gelmiştir.
-Trabzon Rum İmparatorluğu ve Ermeni Krallığı
Selçuklu hakimiyetinden çıkmış, Anadolu’nun batı kısımlarında bağımsız Türk
beylikleri kurulmuştur.Böylece Anadolu’da kurulan Türk siyasal birliği
bozulmuştur.
-Anadolu’da can ve mal güvenliği kalmamış, ticaret
faaliyetleri durma noktasına gelmiş ve üretim azalmıştır.Bu durum Anadolu
halkının ekonomik hayatını olumsuz yönde etkilemiştir.
-Anadolu’daki önemli bilim, sanat ve ticaret
merkezleri tahribata uğramış, kültürel gelişmeler durmuştur.
-Moğolların baskısından kurtulmak isteyen
Türkmenler Anadolu’nun batısında yoğunlaşmışlardır.Türk kültürü Anadolu’nun
batısında da yayılmıştır.
-Merkezi otoritesini kaybeden Anadolu
Selçukluları dağılma ve yıkılma sürecine girmiştir.
II.Mesut’un ölümüyle Türkiye Selçuklu Devleti
yıkılmıştır.
Yıkılma Nedenleri:
-Moğol baskısı ve Kösedağ Savaşı
-II.Giyaseddin Keyhüsrev’in yetenekli olmayışı
-Vezir Sadettin Köpek’in entrikaları
-Baba İshak İsyanı
-Taht kavgaları, merkezi otoritenin bozulması
-Beyliklerin bağımsızlıklarını ilan etmeleri
-Haçlı Seferleri’nin etkisi
-Ülkenin hanedan üyeleri arasında paylaşılması
Uclarda Hayat ve Beylikler
Türkiye Selçukluları, doğudan gelen Türkmen
boylarını, sınır bölgelerine yerleştirmişlerdir.Sınır boylarına “Uc”,
sınır boylarındaki Türkmen beylerine de “Uc Beyi” denirdi.
Uc beylerinin görevleri:
-Sınırları korumak
-Bizans üzerine akınlar düzenleyerek
fetihlerde bulunmak
-Anadolu’yu bir Türk yurdu haline getirmek.
1243 Kösedağ Savaşı’ndan sonra Anadolu
Selçuklu Devleti’nin Moğol hakimiyetine girmesi üzerine, uc beyleri serbest
hareket etmeye ve Anadolu Selçuklu sultanlarını tanımamaya
başladılar.Anadolu’nun batısında yoğunlaşan beyliklerin nüfus ve askeri
gücünü Moğolların baskısından kaçan Türkmenler oluşturuyordu.Moğolların hakimiyetini
kabul etmek istemeyen uc beyleri ve aşiret beyleri bağımsızlıklarını ilan
ederek Türkiye’de “Beylikler Dönemi”nin başlamasına neden olmuşlardır.
Osmanoğulları (1299-1918)
*Oğuzların Kayı boyundandırlar.
*Türkiye Selçuklu Sultanı I.Alaaddin Keykubat
tarafından Ankara’nın batısındaki Karacadağ dolaylarına yerleştirildiler.
*Kayıların başında bulunan Ertuğrul Bey,
Söğüt ve Domaniç’i aldı.Ertuğrul Bey, 1281’de ölünce yerine oğlu Osman Bey
geçti.
*Osman Bey, 1299’da bağımsızlığını ilan ederek
Osmanlı Beyliğini kurdu.
*Beyliğin ilk merkezi Söğüt’tür
*Osmanoğulları zamanla diğer Anadolu
beyliklerini egemenliği altına alarak Anadolu’da Türk siyasi birliğini
sağlamıştır.
Karamanoğulları (1256-1487)
*Oğuzların Avşar boyundandır.
*I.Alaaddin Keykubat tarafından Mut ve Ermenek
dolaylarına yerleştirildiler.
*Beylik Konya ve Karaman ‘da kurulmuştur.
*Kurucusu Kerimüttin Karaman Beydir.
*İlk merkezleri Ermenek daha sonra Karaman ve
Konya olmuştur.
*Kerimüttin Karaman Beyin oğlu Karamanoğlu
Mehmet Bey Konyayı alarak II.İzzettin Keykavus’un oğlu Gıyasettin Siyavuş’u
sultan ilan etti.
*Karamanoğlu Mehmet Bey Türkçeyi resmi dil
ilan etti.
*Osmanlı Devleti ile en fazla mücadele eden
beyliktir.
*Kendilerini Türkiye Selçuklu Devletinin
varisi olarak görmektedirler.
*İkinci Anadolu beylikleri içerisinde en güçlü
beyliktir.
*Karamanoğulları ilk kez Yıldırım Bayezit
zamanında Osmanlı Devletine katılmıştır.Ankara Savaşı’ndan sonra
II.Bayezit zamanında beyliğe kesin olarak son verildi.
Germiyanoğulları (1299-1429)
*Kütahya merkez olmak üzere kuruldu.
*Kurucusu Yakup Beydir.
*I.Murat zamanında Germiyanoğullarından çeyiz olarak
Kütahya, Tavşanlı, Emet ve Simav toprakları alınmıştır.
*İlk defa Yıldırım Bayezit beyliğe son
verdi.Ankara Savaşı’ndan sonra tekrar kurulan beylik II.Yakup Edirne’ye gelerek
II.Muratla görüşmüş ve beyliği vasiyet yolu ile Osmanlı
Devletine bırakmıştır.
Karesioğulları (1304-1360)
*Balıkesir’de kuruldu.
*Marmara’da önemli bir deniz gücüne sahipti.
*Orhan Bey döneminde Osmanlı Devleti’ne
katıldı.
*Osmanlı Devleti’ne katılan ilk beyliktir.
Karesioğullarının Osmanlı Devleti’ne katılması
Anadolu’da Türk siyasi birliğini sağlama yolunda atılan ilk adımdır.Osmanlı
Devleti, bu beyliğin deniz gücü ile Rumeli’ye geçti.
Hamitoğulları (1300-1423)
*Antalya, Isparta ve Eğridir’de kuruldu.
*Kurucusu Hamit Beyin torunu Dündar Beydir.
*Osmanlı padişahı I.Murat’ın isteği üzerine
topraklarının bir bölümünü Osmanlılara para karşılığında sattılar.
*Yıldırım Bayezit’in son verdiği beylik Ankara
Savaşı’ndan sonra yeniden kurulduysa da II.Murat tarafından Osmanlı
topraklarına katıldı.
Eşrefoğulları (1284-1326)
*Beyşehir merkez olmak üzere kuruldu.
*Kurucusu Eşrefoğlu Süleyman Şah’tır.
*Seyfettin Süleyman Beyin 1302’de ölümünden
sonra yerine geçen oğlu Mehmet Bey, Ilgın, Akşehir, Bolvadin ve Seydişehir’i
fethetti.
*Mehmet Bey’den sonra oğlu II.Süleyman
zamanında beylik zayıflayarak Moğollara bağlandı.II.Süleymanın İlhanlı Valisi
Timurtaş tarafından öldürülmesiyle beylik sona erdi.
Alaiye Beyleri (1293-1471)
*Alaiye, I.Alaattin Keykubat tarafından
fethedildi.
*1293’te Karamanoğulları ele
geçirdi.Daha sonra Alaiye, Memlüklere bağlı beyler tarafından yönetildi.
*Fatih zamanında Gedik Ahmet Paşa Osmanlı
topraklarına kattı.
Menteşeoğulları (1261-1424)
*Muğla’da kuruldu.
*Kurucusu Menteşe Beydir.Bu dönemde Aydın,
Güzelcehisar, Fethiye, Denizli ve Söke’yi alındı.Donanma kurularak Ege ve
Akdeniz’de fetihler yapıldı.
*Menteşe Beyden sonra oğlu Mesut Bey zamanında
beylik en parlak dönemini yaşadı.
*Yıldırım Bayezit’in son verdiği beylik Ankara
Savaşı’ndan sonra tekrar kurulduysa da II. Murat tarafından Osmanlı
topraklarına katıldı.
Sahip Ataoğulları (1275-1342)
*Afyonkarahisar’da kuruldu.
*Kurucusu Türkiye Selçuklu vezirlerinden Sahip
Ata Fahrettin Ali’dir.
*Bir ara İlhanlı egemenliği altına girdiler.
*Beyliğin toprakları Germiyanoğulları
Beyliği’ne katıldı.
Aydınoğulları (1308-1426)
*Aydın merkez olmak üzere kuruldu.
*Kurucusu Aydınoğlu Mehmet Beydir.Mehmet Bey,
Selçuk ve İzmir tersanelerinde büyük bir donanma inşa ettirdi.
*Mehmet Beyden sonra Gazi Umur Bey geçti.Bu
dönemde Yunanistan ve Adalara seferler düzenlendi.Gazi Umur Beyin Egedeki
başarılarını kendileri için tehlikeli gören Hristiyanlar, bir Haçlı
donanmasıyla İzmir’i alıp Aydınoğulları donanmasını yaktılar.
*Yıldırım Bayezit tarafından alınan beylik
Ankara Savaşı’ndan sonra yeniden kurulduysa da II.Murat tarafından son verildi.
*Denizcilikte en ileri beyliktir.
Canik Beyleri (Tacettinoğulları) (1348-1428)
*Niksar dolaylarında kuruldu.
*Kurucusu Tacettin Doğanşah’tır.
*İlhanlılara, Eretna ve Kadı Burhanettin
devletlerine bağlı olarak yaşadılar.
*II.Murat tarafından ortadan kaldırıldı.
Candaroğulları (İsfendiyaroğulları)
(1335-1461)
*Kastamonu ve Sinop yöresinde kurulmuş olup
merkezi Kastamonu’dur.
*Kurucusu Şemsettin Yaman Candar’dır.
*Yıldırım Bayezit, Candaroğullarının Kastamonu
kolunu ortadan kaldırdı.Sinop’ta İsfendiyar Bey, Yıldırım Bayezit’e bağlı
olarak hükümdarlığını sürdürdü.
*Ankara Savaşı’ndan sonra İsfendiyaroğulları
Beyliği adını alan beyliğe Fatih son verdi.
Pervaneoğulları (1277-1322)
*Sinop ve çevresinde kuruldu.
*Kurucusu Türkiye Selçuklu Devleti veziri
Pervane Muineddin Süleyman’ın oğlu Mehmet Beydir.
*Mesut, Bafra ve Samsun’u aldı.
*Gazi Çelebi, Kırım’a sefer düzenledi ve
buradaki Cenevizlileri yendi.Onun ölümünden sonra beylik, Candaroğulları
Beyliği’ne katıldı.
Saruhanoğulları (1313-1410)
*Manisa ve çevresinde kuruldu.
*Kurucusu Saruhan Beydir.
*I.Murat’ın ölümünden sonra Osmanlılara karşı
Karamanoğulları ile ittifak yaptılar.
*Yıldırım Bayezit tarafından son verilen
beylik Ankara Savaşı’ndan sonra tekrar kurulduysa da Çelebi Mehmet tarafından
ortadan kaldırıldı.
*Ankara Savaşı’ndan sonra Osmanlıya katılan
ilk beyliktir.(Çelebi Mehmet)
İkinci Türk Beyliklerinin Anadolu’nun
Türkleşmesine Hizmetleri
-Beylikler, Bizans ve Moğollarla savaştılar.
-Beyler, birçok düşünür, bilgin ve sanatçıyı
koruyarak Anadolu’da Türk kültürüne hizmet etmelerini sağladılar.
-Beylikler döneminde Türkçe, resmi dil olarak
gelişti.
-Birçok yerleşim yerine Türkçe adlar verildi.
-Beyler, uc bölgelerine gelen göçebelere
toprak vererek bu bölgelerin Türkleşmesini sağladılar.
-Anadolu bayındır hale getirildi.
Türkiye’de Kurulan Diğer Devletler
Eretna Devleti (1336-1381)
*İlhanlıların Anadolu valisi Timurtaş, isyan
ederek *Mısır’a kaçarken yerine Türk komutanlarından Eretna Beyi bırakmıştı.
*Uygur Türklerinden olan Eretna Bey tarafından
Sivas’ta kuruldu.
*Başkent önce Sivas, sonra Kayseri oldu.
*Eretna Bey, Tokat, Amasya, Niğde ve
Erzincan’ı aldı.
*Eretna Beyin ölümünden sonra ülkenin
karışıklıklar içinde kalmasından yararlanan vezir Kadı Burhanettin
sultanlığını ilan ederek Eretna Devleti’ne son verdi.
Kadı Burhanettin Devleti (1381-1398)
*Oğuzların Salur boyundan olan Kadı
Burhanettin tarafından Sivas’ta kuruldu.
*Kadı Burhanettin, Amasya Emirliği, Erzincan
Emirliği, Candaroğulları, Karamanoğulları ve Tacettinoğulları üzerinde
egemenlik kurdu.Akkoyunlu beylerinden Kara Yülük Osman ile yaptığı savaşta
yenildi ve öldürüldü.
*Yıldırım Bayezit tarafından Osmanlı topraklarına
katıldı.
Dulkadiroğulları (1337-1515)
*Zeynettin Ahmet Karaca Bey tarafından
Elbistan merkez olmak üzere kuruldu.
*Zeynettin Ahmet Karaca Beyden sonra yerine
geçen oğlu Halil Bey, Maraş, Malatya, Harput ve Amik dolaylarını ele
geçirdi.Osmanlı-Memlük ilişkilerinin bozulmasına neden oldu.
*Dulkadiroğullarının Osmanlı-Memlük
savaşlarında, Osmanlılara karşı cephe alması üzerine Yavuz Sultan
Selim, Çaldıran Savaşı’ndan sonra 1515’te Turnadağ Savaşı ile bu devleti
yıktı.Böylece Anadolu Türk birliği kesin olarak sağlandı.
Ramazanoğulları (1353-1608)
*Yüreğir boyu beylerinden Ramazan Bey
tarafından Adana ve Tarsus dolaylarında kuruldu.
*Ramazanoğulları topraklarını genişletmek için
Dulkadiroğulları ve Karamanoğulları ile savaştı.
*Başlangıçta Memlüklere bağlıyken Yavuz Sultan
Selim’den itibaren Osmanlı Devleti’ne bağlandılar.
Karakoyunlular (1365-1469)
*Oğuz boylarından olan Karakoyunlular Moğol
istilasından kaçarak Doğu Anadolu’ya geldiler.
*Devlet, Bayram Hoca tarafından Erciş
merkez olmak üzere kuruldu.Daha sonra başkent Tebriz oldu.
*En büyük hükümdarları Kara Yusuf, Timur’a
karşı yaptığı mücadeleyi kaybedince Osmanlı padişahı Yıldırım Bayezit’e
sığındı.Timur’un ölümünden sonra Kara Yusuf, Tebriz ve Azerbaycan’ı aldı.
*Kara Yusuf’un ölümünden sonra İskender
Bey, Timur’un oğlu Şahruh’a yenilince Osmanlılara sığındı.Şahruh, İskenderin
yerine kardeşi Cihan Şah’ı Karakoyunlu hükümdarı olarak belirledi.Cihan Şah,
Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan’a yenildi.Uzun Hasan Karakoyunlular Devleti’ne
son verdi.
Akkoyunlular (1350-1502)
*Oğuzların Bayındır boyundan gelen Kara Yülük
Osman Bey tarafından Diyarbakır merkez olmak üzere kuruldu.
*En güçlü dönemleri Uzun Hasan dönemidir.Bu
dönemde İran, Doğu Anadolu ve Azerbaycan’ı ele geçirildi.
*Uzun Hasan’ın , Trabzon Rum İmparatorluğu’nu
ve Karamanoğullarını korumak istemesi Osmanlılar ile arasının açılmasına neden
oldu.Uzun Hasan, 1473’te Otlukbeli Savaşı’nda Fatih’e yenildi.Bu yenilgiden
sonra Akkoyunlular bir daha kendilerini toparlayamadılar.
*Safeviler tarafından yıkıldılar.
Kültür ve Medeniyet
Devlet Yönetimi
Türkiye Selçuklu Devleti, Büyük Selçuklu
Devleti’nin devamı gibidir.Türk devlet geleneğinde olduğu gibi, Türkiye
Selçuklularında da ülke, hanedanın ortak malı kabul edilmiş ve şehzadeler
arasında paylaştırılmıştır.Sultanlar çocuklarını(melik) vilayetlere
göndermiş yanlarına da “atabey” denilen meliklerin devlet yönetimi
ve askerlik konularında deneyim kazanmalarını sağlayan kişiler verilmiştir.
Devlet işleri Büyük Divan’da
görüşülürdü.
Büyük Divan’a bağlı alt divanlar ise
şunlardır:
Niyabet-i Saltanat:Bu makamı idare edene naib-i sultan
denirdi.Devlet idaresinde vezirden sonra gelirdi.Önde gelen devlet adamları ve
komutanlar arasından seçilirdi.Hükümdar başkentte olmadığı zamanlarda devlet
işlerini yürütür ve hükümdara vekalet eder.
Divan-ı Tuğra:Devletin her türlü yazışmalarından sorumluydu.
Divan-ı Arz:Ordunun ihtiyaçlarının karşılanmasından sorumluydu.
Divan-ı İstifa:Devletin gelir ve gider hesaplarına bakan
divandı.
Divan-ı İşraf:Ülkedeki askeri ve adli işler dışındaki idari
ve mali teşkilatın işleyişini denetlerdi.
Divan-ı Pervane:Arazi defterlerinde tutulan has ve iktaların
düzenlenmesinden sorumluydu.
Türkiye Selçuklularında ülke eyaletlere
ayrılmıştır:
-Merkeze bağlı vilayetler
-Meliklerin yönettiği vilayetler
-Uc eyaletleri
Ordu
Askeri teşkilat Büyük Selçuklu askeri
teşklatına benzemektedir.
Türkiye Selçuklu Devleti’nde ordu şu
bölümlerden oluşmaktadır:
*Hassa askerleri: Gulam askerleri-değişik
milletlerden küçük yaşta satın alınan veya toplanan çocuklardan oluşurdu.
*İkta askerleri:Tımarlı sipahiler
*Sınır boylarındaki Türkmen birlikleri
*Bağlı devlet ve beylik askerleri
*Ücretli askerler(Rum, Frank ve Ruslardan)
Türkiye Selçukluları gulam sistemini
güçlendirip Türk beylerinin gücünü kırmak istemişler ancak başaramamışlardır.
Sinop, Alanya, Antalya ve Samsun’da tersaneler
kurdular.
Ordu komutanına emir’ül-ümera,
donanma komutanına da meliküs-sevahi(sahiller meliki) veya reisül
bahr(deniz reisi) denirdi.
Hukuk
Türkiye Selçuklu hukuku, Büyük Selçuklu
hukukunda olduğu gibi şer’i hukuk ve örfi hukuk olarak
ikiye ayrılıyordu.
Şer’i davalara kadılar, askeri
davalara kadıasker(kadı-yı leşker) bakardı.
Şer’i mahkemelere bakan kadıların başı kadi’l-kudat,
örfi yargı sisteminin başında ise emir-i dad bulunurdu.
Türk-İslam devletlerinde ağır siyasi suçlar,
sultanın başkanlığındaki Divan-ı Mezalim adı verilen mahkemede
görüşülerek karar verilirdi.
Din
Türkiye Selçuklularında tarikat ve medrese
arasındaki görüş farklılıkları zaman zaman siyasi boyut kazanmış, medreseye
karşı olan bazı tarikat üyeleri, medreseyi asıl eğitim kurumu sayan devletle
mücadele etmişlerdir.
Moğol istilası sırasında Anadolu halkını
koruyup kollayan teşkilatların başlıcaları:
*Abdalan-ı Rum (Anadolu dervişleri teşkilatı)
*Bacıyan-ı Rum (Anadolu kadınları teşkilatı)
*Feteyan-ı Rum (Anadolu gençler teşkilatı)
*Gaziyan-ı Rum (Anadolu gazileri teşkilatı)
Toprak Yönetimi
Türkiye Selçuklu Devleti’nde toprakların
çoğunun mülkiyeti Büyük Selçuklularda olduğu gibi devletin malı kabul
edilmiştir.Devlete ait bu topraklara miri arazi denilirdi.Türkiye
Selçukluları ve beylikler döneminde topraklar dörde ayrılmıştır:
Has Arazi:Geliri hükümdara ayrılan topraklar olup hükümdar bu topraklarda
istediği tasarrufu yapabilirdi.
İkta Arazi:Ordu mensuplarına ve devlet memurlarına hizmet ve maaş karşılığı
olarak verilen topraklardır.İktalar göreve bağlıydı.Görevden ayrılan kişinin
iktası elinden alınıp başkasına verilirdi.Ordu mensuplarına ayrılan bu
topraklar hizmetlerini sürdürmeleri şartıyla babadan ooğula geçebilirdi.
Mülk Arazi:Devlet adamlarına başarılarından dolayı verilen topraklardır.
Vakıf Arazi:Miri ve mülk arazilerden gelirleri ilmi veya sosyal kuruluşların
masraflarına ayrılan topraklardır.
Sosyal Hayat
Malazgirt Zaferi’nden sonra, Orta Asya’dan
gelen konar-göçerler Anadolu’ya yerleştirilerek Anadolu’da Rum ve Hristiyanlara
karşı nüfus üstünlüğü sağlanmıştır.Türkler Anadolu’da yaşayan Hristiyan
unsurlarla birlikte (Rumlar, Ermeniler, Süryaniler) yaşamlarını
sürdürmüştür.Selçuklu sultanları Hristiyan ahaliye adaletli ve hoşgörülü
davranmış, karşılığında onlar da Selçuklu idaresini benimsemişlerdir.
Ekonomik Hayat
Tarım ve Hayvancılık
Anadolu Selçuklu sultanları ve beyler,
köylüleri topraklarda tutabilmek amacıyla belirli zamanlarda vergi affı ve ya
vergilerin hafifletilmesi gibi tedbirler almışlardır.
Anadolu Selçuklu Devleti, tarım ve
hayvancılığın gelişmesine yardımcı olmuş, bunun sonucunda Anadolu’da alınan
ürünlerin ihtiyaç fazlasını (tarım ve hayvan ürünlerini) dışarıya satmıştır.
Ticaret
Anadolu’da ticaretin gelişmesi için Türkiye
Selçukluları döneminde şu tedbirler alınmıştır:
-Ticarette kullanılmak üzere yollar yapılmış
ve bu yollarda güvenlik sağlanmıştır.
-Ticaret yolları üzerine tüccarların
konaklaması ve ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla kervansaraylar yapılmıştrı.II.Kılıç
Arslan döneminde başlayan Kervansaray yapımı, daha sonra gelen Selçuklu
sultanları tarafından devam ettirilmiş ve kervansaraylar komşu ülkelerden
tüccarların Anadolu’ya gelmesinde önemli rol oynamıştır.
-Tüccarların korsan, eşkıya ve tabii
afetlerden dolayı uğrayacağı zararları karşılamak üzere bir çeşit devlet
sigortası yapılmıştır.
-Büyük ticaret merkezlerinde hanlar ve kapalı
çarşılar yapılmıştır.
-Ticareti geliştirmek amacıyla Akdeniz ve
Karadeniz’de fetihler yapılmıştır (Antalya, Alanya, Sinop, Suğdak).
-Kıbrıs Krallığı ve İtalyan Cumhuriyetleriyle
ticaret antlaşmaları yapılmıştır.
-Gümrük vergileri hafifletilmiştir.
-Ticari önemi olan merkezlere Türk ve Müslüman
tüccarlar yerleştirilmiştir.
Anadolu’nun Doğu-Batı, Güney-Kuzey ticaret
yollarının üzerinde bulunması ve kıtaları birbirine bağlaması, bölge
ticaretinin gelişmesine ortam hazırlamıştır.Türkiye Selçukluları döneminde
Anadolu uluslar arası ticaret merkezi haline gelmiştir.
Ahilik Teşkilatı
Ahilik, Türkiye Selçuklu Devleti döneminde
(XIII. Yüzyılda ) ortaya çıkmış, esnaf ve zanaatkarların ticari hayatını
şekillendiren sosyal bir teşkilattı.
Bu teşkilat;
-Esnaflar arasında dayanışmayı sağlamıştır.
-Mesleki eğitim sonucunda çırak, kalfa ve usta
yetiştirerek bunlara diploma vermiştir.
-Üyelerinin dini, ahlaki ve diğer alanlarda
bilgilerinin artırılmasına çalışmıştır.
-Üretim kalitesinin artırılmasına ve
fiyatların ayarlanmasına çalışmıştır.
-Moğol istilasından sonra Anadolu’da huzur ve
güvenliği sağlamaya çalışmıştır.
Fikir, Dil ve Edebiyat
Türkiye Selçukluları ve Beylikler döneminde
yaşayan başlıca fikir adamları:
Muhyiddin Arabi(İslam dünyasında şeyh-i ekber adıyla ün
kazanmış), Sadreddin Konevi, Mevlana Celaleddin Rumi(Mesnevi adlı
eseri), Hacı Bektaş Veli(Makâlât adlı eseri), Yunus Emre(şiirlerini
Divan ve Risaletü’n-Nushiye adlı eserlerinde topladı.)
Türkiye Selçuklularında bilim dili Arapça,
devlet ve edebiyat dili Farsçaydı.Bu durum Türkçenin gelişmesini
yavaşlatmıştır.Beylikler döneminde Karamanoğlu Mehmet Bey, Türkçeyi resmi dil
ilan etmiştir(1277).
Bilim ve Sanat
Anadolu’da ilk medrese 1151 yılında Danişment
Hükümdarı Yağıbasan tarafından Niksar’da
kurulmuştur. Türkiye Selçuklularında ilk medrese 1193
tarihinde açılan Kayseri Koca Hasan Medresesi’dir.Anadolu’da
yapılan ilk kervansaray, II.Kılıç Arslan döneminde tamamlanan
Aksaray-Kayseri yolu üzerindeki Alay Han’dır.
En çok gelişen sanat dalı mimaridir.
Dini mimaride:camiler, mescitler, medreseler, türbeler(dört
duvarının üzerleri kubbe ile örtülen mezarlara denir), kümbetler(silindirik,
çokgen gövdeli, konik veya piramit çatılı olan mezarlara denir), külliyeler,
tekke ve zaviyeler.
Sivil mimaride:köşkler, saraylar, kervansaraylar(hanlar),
hamamlar, köprüler, darüşşifalar(hastaneler).
Askeri mimaride:kaleler, surlar yapılmıştır.
Selçukluların sembolü olan “çift başlı
kartal” ve başka hayvan figürleri surlarda ve diğer yapılarda
kullanılmıştır.
Mimari dışında çinicilik, hat(yazı) sanatı,
tezhip(kitapları yaldız ve boya ile süsleme) ve cilt sanatı, halı ve kilim
dokumacılığı, ağaç, taş ve maden işlemeciliği, musiki gelişmiştir.
Detaylı bilgi ve Özel
Ders Almak için aşağıdaki adresten iletişime geçebilirsiniz.
Not: Bu
uygulamada kullanılan içerik, resim vb. bilgilerin yada göresellerin size ait
olduğunu düşünüyorsanız akcangirisim[at]hotmail.com adresine mail
atarak kaldırılmasını talep edebilirsiniz.