4.BÖLÜM
TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİ (10.-13. YÜZYILLAR)
Türklerin İslamiyet’e Girmeleri
*Türkler ile Müslümanlar Hz.Ömer
döneminde İran’ın fethiyle sınır komşusu olmuşlardır.
*Hz.Osman döneminde Türkler ile Müslümanlar
arasında ilk kez savaşlar başlamıştır.
*Emeviler döneminde bu savaşlar devam
etmiş ve Emevilerin Arapları diğer Müslümanlardan
üstün tutmaları ve Türklere karşı son derece
sert davranmaları nedeniyle bu dönemde Türkler arasında İslamiyet
yayılmamıştır.
*Abbasiler döneminde özellikle 751 Talas Savaşı’ndan
sonraki dönemde Türklerle Araplar arasındaki savaşlar sona ermiş ve İslamiyet
Türkler arasında hızla yayılmaya başlamıştır.
Talas Savaşı (751) (Abbasiler-Çinliler)
Nedeni:Çin’in Orta Asya’yı ele geçirmek için harekete geçmesi.
Sonuçları:Dini, siyasi ve kültürel sonuçları vardır.
-Türklerin de yardımıyla Abbasi ordusu Çin
ordusunu yenilgiye uğratmıştır.(siyasi)
-Türk-Arap(Müslüman) mücadeleleri sona
ermiştir.(siyasi)
-Orta Asya Çinlileşmekten kurtulmuştur.(siyasi)
-Çin’in batıya ilerleme politikası
başarısızlıkla sonuçlanmıştır.(siyasi)
-751 yılı Türk-İslam Tarihinin başlangıcı
olmuştur.(siyasi)
-Türkler, Abbasi Devleti’nin hizmetinde görev
almışlardır.(siyasi)
-İslamiyet Türkler arasında yayılmış ve Orta
Asya İslamlaşmıştır.(Dini)
-Kâğıt Çin dışında da üretilmeye başlanmıştır.(Kültürel)
*İslamiyeti kabul eden ilk Türk boyları
Karluk, Yağma ve Çiğil Türkleridir.10. yüzyılın başlarında Oğuzlar, daha
sonra da İtil(Volga) Bulgarları İslamiyeti kabul ettiler.
Türklerin İslamiyeti Kabul Etmelerini
Kolaylaştıran Etkenler
-İslamiyetteki Allah inancı ile Türklerdeki
Gök Tanrı inancı arasındaki benzerlik.
-İslamiyetteki Cihad düşüncesi ile Türklerdeki
Cihan hakimiyeti düşünceleri arasındaki benzerlik.
-Her iki inanç sisteminde de ahiret
düşüncesinin olması.
-İslamiyetin ahlaki kurallarıın Türk ahlak
anlayışına uygun olması.
*Türkler İslamiyeti siyasi hakimiyet yolu ile
değil, kendi istekleriyle ve Müslüman tüccarlar aracılığıyla tanıyarak
benimsemişlerdir.
*Eski ve köklü bir kültüre sahip olan Türkler
İslamiyeti kabul etmekle milli benliklerini kaybetmemişler ve milli
kültürlerini korumuşlardır.
Türklerin İslam Devletindeki Hizmetleri
-İslam dünyasını dış saldırılara karşı (Bizans
ve Haçlı saldırılarına) korudular.
-İslam dünyasında siyasi birliği sağladılar.
-Halifeliği koruyup(Büveyhoğularının
baskısından) halifeliğin devam etmesini sağladılar.
-İslam dinini yaydılar. (Pakistan, Afganistan,
Bangladeş ve Hindistan’ın bir kısmı ile Balkanlar).
-İslam kültür ve medeniyetini geliştirip
yaydılar.
Türk-İslam Devletleri
1.Tolunoğulları (868-905)
*Mısır’da kurulan ilk Müslüman Türk devleti
olup Mısır’daki bin yıllık Türk egemenliğinin öncüsü olmuştur.
*Abbasi Devleti’nin Mısır valisi olan
Tolunoğlu Ahmet tarafından Mısır’da kurulmuştur.
*Tavaif-i Mülük devletlerindendir.
*Başkenti Fustat(Eski Kahire)’tır.
*Tolunoğlu Ahmet döneminde Suriye , Filistin,
Lübnan ve Bingazi ele geçirildi.Suriye’ye hakim olan ilk Türk devletidir.
*Tolunoğulları, Mısır’ın bayındır hale getirilmesinde,
sulama bentleri ve kanalların açılmasında büyük çaba harcadılar ve halkın refah
düzeyini yükselttiler.Bu nedenle Tolunoğulları dönemine “Mısır’ın altın
çağı” denilmiştir.
*Tolunoğulları döneminde Mısır’da mimari
alanda Ulu Camii, Tolunoğlu Ahmet Camii gibi önemli eserler yapılmıştır.
*Tolunoğlu Ahmet’in ölümünden sonra oğulları
arasında karışıklıklar çıktı.
*Harun döneminde Suriye’de isyan eden
Karmatilere karşı başarılı olunamadı.Bağdat’tan gönderilen Halifenin ordusu
isyanı bastırdı.
Yıkılışı:
Tolunoğlu Ahmet’in ölümünden sonra oğulları
zamanında iç karışıklıklar çıktı. Bu durumdan yararlanan Abbasiler,
Tolunoğullarına son verdiler (905).
2.İhşidiler (Akşitler) (935-969)
*Mısır’da kurulan ikinci Müslüman Türk
devletidir.
*Abbasi Devleti’nin Mısır valisi Muhammed
Toğaç tarafından Mısır’da kuruldu.
*Tavaif-i Mülük devletlerindendir.
*Başkenti Fustat’tır.
*Halife tarafından Muhammed Toğaç’a İhşid
ünvanı verildi.(İhşid, sultanların sultanı demektir.)
*Muhammed Toğaç Suriye, Filistin ve Hicaz’ı
ele geçirdi.Hicaz bölgesine hakim olan ilk Türk devletidir.
Yıkılışı:
Fatimiler tarafından ortadan kaldırıldı.
Tolunoğulları ve İhşidilerin hükümdarları,
yöneticileri ve orduları Türk, halkı Araplardan oluştuğu için bu iki devlet
kısa sürede yıkılmıştır.
3.Karahanlılar (840-1212)
*Karahanlılar Devleti, Uygurların
dağılmasından sonra Karluk, Yağma ve Çiğil Türkleri tarafından
Doğu ve Batı Türkistan’da kurulmuştur.
*Kurucusu Bilge Kül Kadir Han’dır.
*Başkenti Balasagun’dur.
*Karahanlı hükümdarlarından Satuk
Buğra Han’ın etkisiyle Karahanlılar arasında İslamiyet’in yayılması
hızlanmış ve Karahanlılar Orta Asya’da ilk Müslüman Türk devleti haline
gelmiştir.
*Samanoğulları Devleti’ne 999’da son verdiler.
Horasan’ı almak için Gaznelilerle yaptıkları savaşlarda yenildiler.(Nasr Ali
Han dönemi).
*En güçlü oldukları dönem Yusuf Kadir Han’dır.
*Türklerin İslamiyet’e geçişlerinde ve Türk
kültürüyle İslam kültürünün kaynaşmasında etkili olmuşlardır.
Yıkılış Nedenleri:
•
ØYusuf Kadir Han’ın
ölmeden önce ülkesini çocukları arasında paylaştırması,
•
ØÇıkan karışıklıklar
ve taht kavgaları,
•
ØKarahanlıların
1058’de Doğu ve Batı Karahanlılar olmak üzere ikiye ayrılmasıdır.
-Doğu Karahanlılar (başkenti Kaşgar) 1211’de
Karahitaylar tarafından
-Batı Karahanlılar (başkenti Semerkant) da
1212’de Harzemşahlar tarafından yıkılmıştır.
Kültür ve uygarlık alanında ilerleyen
Karahanlılar;
*Türkçe’ye önem vermişler ve resmi dil olarak
kullanmışlardır.(Karahanlıların ulusçu bir anlayışı benimsediklerini gösterir)
*Türk dilini ve kültürünü devam ettiren
Karahanlılar ilk Türk-İslam eserlerini ortaya koymuşlardır.En önemli eserleri;
Yusuf Has Hacib-------Kutadgu Bilig
Kaşgarlı Mahmut------Divan-ı Lügati’t Türk
Ahmet Yesevi------------Divan-ı Hikmet
Edip Ahmet Yükneki----Atabetül Hakayık
*Türk-İslam tarihinde ilk medreseleri kurarak
eğitime önem vermişlerdir.
*Türk tarihinde ilk kervansarayları (Ribat) kurarak
ticareti geliştirmişlerdir.
*Karahanlıların hakim oldukları topraklarda
Türkler yaşadıkları için Arapça ve Farsça gelişmemiştir.Karahanlılar yazıda
Uygur alfabesini kullanmışlardır.
4.Gazneliler (963-1187)
*Gazneliler Devleti, Afganistan’daki Gazne
şehrinde Samanoğullarının Herat valisi Alp Tigin tarafından kurulmuştur.
*Başkenti Gazne’dir.
*İran, Horasan, Afganistan ve Kuzey
Hindistan’a hakim oldular.
*Gazneliler en parlak dönemlerini Sultan
Mahmut zamanında yaşamışlardır.
*Sultan Mahmut döneminde Gazneliler,
Hindistan’a 17 sefer düzenleyerek Kuzey Hindistan’a hakim olmuşlar ve burada
İslamiyet’i yaymışlardır.
*Abbasi Halifesini Şii Büveyhoğullarına
karşı korudu.Bundan dolayı Abbasi halifesi kendisine “Sultan” ünvanını
verdi.Böylece tarihte sultan ünvanını ilk kez kullanan kişi oldu.
*Gazneli Mahmut’un oğlu Mesut 1040’da
Dandanakan Savaşı’nda Selçuklulara yenilince Gazneliler Horasan’daki
topraklarını kaybederek, Hindistan ve Afganistan’da varlıklarını sürdürmeye
çalışmışlardır.
Yıkılış Nedenleri:
•
Ø Selçuklularla
yapılan Dandanakan Savaşından sonra devletin zayıflamaya başlaması.
•
Ø Ülkede iç
karışıklıkların çıkması.
*Dandanakan yenilgisi ile zayıflayan
Gazneliler toparlanamayarak 1187’de Afgan yerlilerinden olan Gurlular
tarafından yıkıldı.
*Gaznelilerin birçok ulusu (Türkler,
İranlılar, Hindular, Gurlular) bünyesinde bulundurmaları parçalanmalarında ve
yıkılmalarında önemli rol oynamıştır.
*Türkçe’ye ve Türk kültürüne gereken önemi
verememişler, ilim dili olarak Arapça, edebiyat dili olarak da Farsça’yı
kullanmışlardır.
5.Büyük Selçuklular (1040-1157)
Büyük Selçuklu Devleti’nin Kuruluşu ve
Genişlemesi
*Oğuzların “Üçok” kolunun “Kınık” boyu
tarafından kurulmuştur.
*Devlete ismini veren Selçuk Bey Oğuz
Devleti’nde subaşı (ordu komutanı) idi.Selçuk Bey, Oğuz Yabgusu ile arasının
açılmasından (Oğuz Yabgusunun yerine geçmek istediği için) sonra
Cent’e gelerek bağımsız bir beylik kurdu.
*Selçuk Beyin ölümünden sonra yerine oğlu
Arslan Bey geçti.Gazneli Mahmut Arslan Beyi yakalayıp hapsedince yerine
Selçuk Beyin torunları Tuğrul ve Çağrı Beyler geçti.
*Tuğrul (1040-1063) ve Çağrı Bey Dönemi
(Selçuk Bey’in oğlu Mikail’in çocukları)
Çağrı Bey, 1016’da yurt edinmek için
Anadolu’ya keşif amaçlı bir akın düzenlemiştir.Çağrı Bey’in bu
akınları 1021’de tamamlanmıştır.Selçukluların Anadolu’ya yaptıkları ilk
akındır.
*Gaznelilerden Horasan’ı almak için
yaptıkları Nesa (1035) ve Serahs (1038) savaşlarını
kazanarak bu bölgeye egemen olan Selçuklular, Nişabu’u da alarak burada
Tuğrul Bey adına hutbe okutmuşlardır.
Dandanakan Savaşı (1040)
Nedenleri:
-Gaznelilerin Horasan topraklarına hakim olan Selçukluları
bölgeden atmak istemeleri.
-Selçukluların kendilerine yurt arayışı içinde
olmaları.
Sonuçları:
-Gazneliler yenilmiştir.
-Gazneliler yıkılış sürecine girmiştir.
-Horasan kesin olarak Selçuklulara geçmiştir.
-Büyük Selçuklu Devleti resmen kurulmuştur.
-Tuğrul Bey sultan ilan edildi. Devleti Çağrı
Bey ile birlikte yönetti.
-Rey şehri alınarak başkent yapıldı.
-Selçuklular savaştan kısa bir süre sonra
büyük bir imparatorluk haline gelerek İslam dünyasının siyasi lideri oldular.
Tuğrul Bey Dönemi (1040-1063)
Pasinler Savaşı (1048)
Nedenleri:
-Dandanakan Savaşı’ndan sonra Selçuklular’ın
batı yönünde ilerlemeleri.
-Bizanslıların, Türklerin Anadolu’ya
girmelerini engellemek istemeleri.
Sonuçları:
-Selçuklu ordusu Bizans ve Gürcü kuvvetlerini
yenilgiye uğratmıştır.
-Gürcü Kralı Liparit esir alınmıştır.
-Van’dan Trabzon’a kadar olan Doğu Anadolu
toprakları Selçukluların eline geçmiştir.
-Bizans İmparatoru ile bir antlaşma
yapılmıştır.Antlaşmaya göre; Bizanslılar kendi ülkelerindeki camilerde Abbasi
halifesi ve Tuğrul Bey adına hutbe okutmayı kabul etmiştir.
Pasinler Savaşı, Büyük Selçukluların Bizans
ile yaptıkları ilk büyük savaştır.
*Şii Büveyhoğulları Abbasi halifesini esir
edince, Tuğrul Bey Bağdat Seferi’ne çıkarak halifeyi esaretten kurtarmıştır
(1055).Bu gelişme üzerine halife Tuğrul Bey’i, “Doğunun ve batının
hükümdarı” ilan etmiştir.Bağdat Seferi’nden sonra Büyük Selçuklu
Devleti İslam dünyasının siyasal liderliğini üstlenmiş, Abbasi halifesi ise
dini liderliğini devam
ettirmiştir.
*Türkler Anadolu’ya geldiğinde Ermeniler
Bizans İmparatorluğu’na bağlı küçük krallıklar halinde yaşıyorlardı.Bizans
İmparatorluğu Doğu Anadolu’yu ele geçirerek buradaki Ermenileri Orta Anadolu’ya
göç etmeye zorlamışlardır.Ermeniler ağır vergiler altında ezilmiş, Bizans’a
karşı ayaklanan Ermeniler yakalanıp öldürülmüş, dinsel kıyımlar
yapılmıştır.Selçuklu Türkleri de Ermenilerin dinsel inançlarına, sosyal ve
ekonomik faaliyetlerine karışmadılar.
Alp Arslan Dönemi (1063-1072)
*Alparslan ilk seferini Azerbaycan ve Kafkasya
üzerine yaptı. Ani ve Kars kalelerini ele geçirdi.
*1067’deki Türkistan seferinde Cent ve
Gürgenç’i aldı.
*Alparslan, komutanlarından Gümüştegin, Afşin,
Ahmet Şah, Arslantaş ve Dilmaçoğlunu Anadolu’ya akınlar düzenlemekle
görevlendirdi.1067’de Türk kuvvetleri Malatya dolaylarında Bizans kuvvetlerini
yenerek Kayseri’yi ele geçirdiler.
*Alp Arslan döneminin en önemli gelişmesi
Bizans ile yapılan Malazgirt Savaşı (1071)’dır.
Nedenleri:
-Selçukluların yurt edinmek amacıyla
Anadolu’ya akınlar düzenlemesi.
-Bizans’ın Türkleri Anadolu’dan atmak
istemesi.
İki ordu arasında Muş yakınlarında yapılan
Malazgirt Savaşı’nı Büyük Selçuklular kazanmıştır .
Savaş esnasında Bizans ordusunda bulunan
Peçenek ve Uzlar, Selçuklu tarafına geçtiler. Pusuya yatan Türk askerlerinin
seri hücumu ile Bizans ordusu büyük bir yenilgiye uğradı.
Malazgirt Savaşı’nın sonucunda;
- Anadolu’nun kapıları Türklere
açılmıştır.Keşif amaçlı akınlar yerini yurt edinmeye yönelik akınlara
bırakmıştır.
-İslam dünyası üzerindeki Bizans baskısı sona
ermiştir.
-Türklerin batı yönünde ilerlemesi ve
Bizans’ın kışkırtmaları sonucunda Türk-İslam dünyası üzerine Haçlı Seferleri
başlamıştır.
-Anadolu’nun fethini hızlandırmak ve
Türkleşmesini sağlamak için ilk beylikler kurulmuştur.(Saltuklular, Mengücekler,Danişmentliler,
Mengücekler, Çaka Beyliği)
-Türkiye Tarihi’nin başlangıcı sayılmıştır.
Savaşın sonunda esir düşen Romen Diyojen ile
bir antlaşma yapılmış olmasına rağmen Bizans’ta taht değişikliği meydana
geldiği için antlaşma uygulanamamıştır.
*Nizamiye Medresesi ilk kez Alp Arslan
döneminde Nizamülmülk tarafından Bağdat’ta kurulmuştur (1067).
Melikşah Dönemi (1072-1092)
*İlk önce kendisine karşı ayaklanan amcası
Kavurd’la mücadele ederek onu ortadan kaldırdı.
*Kutalmışoğlu Süleyman Şah, Tutak ve
Artuk Beyleri Anadolu’nun fethiyle görevlendirdi.
*Anadolu, Suriye, Filistin alınmıştır.
*En geniş sınırlara ulaşılmıştır.
*Devletin en güçlü olduğu dönemdir.
*Melikşah döneminin en önemli iç olayı, Hasan
Sabbah’ın Selçukluları içten yıkmak ve yönetimi ele geçirerek kendi görüş ve
düşüncelerini yaymak amacıyla yaptığı Bâtınilik çalışmalarıdır.Batıniler
Nizamülmülk’ü öldürmüşlerdir.
*Melikşah’ın ölümüyle Büyük Selçukluların
yıkılış dönemi başlamıştır.Oğulları Berkyaruk, Muhammed Tapar ve Sencer
arasında taht kavgaları başlamıştır.1108-1117 arasında Fetret Dönemi
yaşanmıştır.
Sencer Dönemi (1117-1157)
Son hükümdar Sencer döneminde devlet
toparlandıysa da Sencer, 1141 Katvan Savaşı’nda Moğol kökenli Karahitaylara
yenilince Büyük Selçuklu Devleti zayıflamış ve 1157’de Sultan Sencer’in
ölümüyle yıkılmıştır.
Büyük Selçuklu Devleti’nin Parçalanma
Nedenleri
-Ülkenin hükümdar ailesinin ortak malı
sayılmasından kaynaklanan taht kavgaları
-Devlete küstürülen Oğuzların
ayaklanmaları (Devletin esas kurucuları olan Oğuzlara yönetimde
yer verilmeyip önemli görevlere Farslar (İranlılar)ın getirilmesi ve
kendilerinden vergi almak için gelen memurun zorluk çıkarması nedeniyle
ayaklanmışlardır.)
-Haçlı Seferleri
-Hanedana mensup beylerin bağımsız devletler
kurmaları
*Irak ve Horasan Selçukluları (1119-1194)
*Kirman Selçukluları (1048-1187)
*Suriye Selçukluları (1069-1118)
*Türkiye Selçukluları (1077-1308)
-Atabeylerin merkezden ayrılıp ayrı devlet
kurmaları (Görevleri yanına verildikleri melikleri iyi bir komutan ve devlet
adamı yetiştirmek olan bu kişiler devletin zayıflaması üzerine
bağımsızlıklarını elde etmişlerdir.)
*Salgurlular (Fars Atabeyliği) (1147-1284)
*İldenizliler (Azerbaycan Atabeyliği)
(1146-1225)
*Beğteğinoğulları (Erbil Atabeyliği)
(1146-1232)
*Böriler (Şam(Dımaşk) Atabeyliği) (1128-1154)
*Zengiler (Musul Atabeyliği) (1127-1259)
-Fatimilerin çalışmaları
-Hasan Sabbah’ın Bâtınilik propagandası (Batınilik,
Fatimi Devleti’nin din(Şii) görüntüsü altında siyasi terör faaliyetidir.)
-Abbasi halifelerinin, Selçuklu egemenliğinden
kurtulmak için yürüttükleri çalışmalar
-Karahitayların saldırıları ve 1141 Katvan
Savaşı
gibi nedenler etkili olmuştur.
Selçukluların Tarihteki Rolleri
-Anadolu’nun Türk yurdu haline getirilmesi
-Anadolu’nun İslamlaşması
-Halifeliğin korunması
-Haçlılara karşı İslam dünyasını korumaları
6.Harzemşahlar (1097-1231)
*Aral Gölü’nün güneyinde yer alan Harezm
bölgesinde kuruldu.
*Devletin kurucusu Atsız’dır.Başlangıçta Büyük
Selçuklulara bağlı iken daha sonra Atsız’ın oğlu İl Arslan, Sencer’in ölümünden
sonra bağımsızlığını ilan etmiştir.
*Sultan Alaattin Muhammet döneminde en geniş
sınırlara ulaşmışlardır.(Doğuda Maveraünnehir’den batıda Azerbaycan’a kadar)
*Moğol istilası sonucu topraklarının büyük bir
kısmını kaybederek Azerbaycan’a çekilen Harzemşahlar, Celalettin
Harzemşah döneminde Selçuklulara ait toprakları(Ahlat) ele geçirmek
isteyince 1230 Yassı Çemen Savaşı’nda Anadolu Selçuklularına
yenilmiş, 1231’de Moğollar bu devlete son vermişlerdir.
*Harzemşahların tarihteki en önemli rolleri
Moğol istilasının hızını kesmiş olmalarıdır.
*Harzemşahlar kendilerini Büyük Selçukluların
mirasçısı olarak kabul etmişler ve Büyük Selçuklu Devleti’nin bıraktığı boşluğu
büyük ölçüde doldurmuşlardır.
7.Eyyubiler (1171-1250)
*Mısırdaki Fatimi Devleti’nin yıkılmasıyla
kurulmuştur.
*Devletin kurucusu Selahattin Eyyubi’dir.
*Selahattin Eyyubi, kısa zamanda Filistin,
Suriye, Irak ve Güneydoğu Anadolu’yu ele geçirdi.
*Kudüs kralını Hattin Savaşı’nda yenerek
Kudüs’ü Haçlılardan aldı.(En önemli başarısı)
*Baharat Yolu’na hakim oldular.
*Selahattin Eyyubi’nin ölümünden sonra
Eyyubiler eski gücünü kaybetmiştir.
*Selahattin Eyyubi, ülkeyi kardeşi ve
çocukları arasında paylaştırdı.Ölümünden sonra ülkede iç karışıklıklar
çıktı.Mısır’da Aybey Memlükler Devleti’ni kurdu.Suriye ve Irak’taki Eyyubilere,
İlhanlılar son verdi.
Eyyubilerin Tarihi Önemi
-Selahattin Eyyubi, Fatimi Devleti’ne son
vererek Müslümanlar arasındaki mezhep kavgalarını önemli ölçüde önledi.
-Haçlılardan Kudüs’ü alarak İslam dünyasına
kazandırdı.
-Suriye ve Filistin üzerindeki Hristiyan
üstünlüğüne son verdi.
-Mısır’ın imarına önem veren Eyyubiler burada
önemli eserler meydana getirdiler.
8.Memlükler (1250-1517)
*Aybey tarafından Mısır’da kurulmuştur.
*Sultan Kutuz İlhanlı Hükümdarı
Hülagu’yu 1260 Ayn Calut Savaşı’nda yenilgiye uğrattı.Böylece
Moğolları tarihte ilk kez yenen ve durduran devlet olmuşlardır.
*Sultan Baybars, Bağdat’tan kaçan Mustansır’ı
Mısır’da halife ilan etti.Baybars’ın amacı, bütün İslam dünyasını Memlüklerin
çevresinde toplamaktı.
*Baybars, 1243 Kösedağ Savaşı sonrasında Moğol baskısının Anadolu’da
artması karşısında Türk beyleri tarafından Anadolu’ya davet
edilmiş.Baybars, Elbistan’da Moğolları yenilgiye uğratarak
Kayseri’yi ele geçirmiş.Ancak Anadolu beyleri gerekli yardımı
yapmayınca Baybars, Mısır’a geri dönmüştür.
*Baharat Yolu’na hakim olmuşlardır.
Osmanlı-Memlük ilişkilerinin bozulmasının
nedenleri:
-Fatih’in Hicaz su yollarının ortaklaşa onarılması
önerisinin Memlükler tarafından iç işlerine karışılması olarak
değerlendirilmesi.
-Osmanlıların Memlüklerle işbirliği içerisinde
olan Karamanoğulları Beyliğine son vermeleri.
-Memlüklerin II.Bayezit’e karşı Cem Sultanı
desteklemeleri.
-Memlüklerin Anadolu’daki Ramazanoğulları ile
Dulkadiroğulları beyliklerini egemenlik altına almak istemeleri.
*Yavuz Sultan Selim döneminde 1516 Mercidabık
ve 1517 Ridaniye savaşları sonucunda Osmanlı Devleti tarafından yıkılmıştır.
*Memlükler askeri bir yönetim
oluşturmuşlardır.Memlüklerde asker kökenli emirlerin hükümdar olma hakkı
vardı.Bu nedenle de Memlüklerde sık sık taht değişiklikleri yaşanmıştır.Bu da
iç istikrarı bozmuştur.
FATİMİLER! (909-1174)
*Ebu Muhammet Ubeydullah, Tunus’taki Aglebiler
Devleti’ni yıkarak kurmuştur.
*İhşitler’den Mısır’ı alarak bu devlete son
vermişlerdir.
*Şiiliği(İsmailiye mezhebi) devlet politikası
olarak benimsemişler, hükümdarlarını halife ilan etmişlerdir.(Bu durum İslam
dünyasındaki siyasal birliği bozmuştur.)
*Türklerin desteklediği Abbasi halifesine
karşı üstünlük sağlayamayınca, terör örgütleri kurmuşlar(Batınilik) ve
haçlıları davet etmişlerdir.I.Haçlı Seferi’nde Kudüs’ü koruyamayarak Haçlılara
bırakmışlardır.
*Fatimiler en geniş sınırlarına Halife El
Mustansır (1036-1094) zamanında ulaştılar.Bu dönemde Filistin, Suriye, Hicaz ve
Yemen bölgelerini ele geçirerek imparatorluk haline geldiler.
*Selahaddin Eyyubi tarafından yıkılmışlardır.
*İslam dünyasında ayrılıklara neden
olmuşlardır.
Türk-İslam Devletlerinde Kültür ve Medeniyet
Devlet Yönetimi
*Tolunoğulları ve İhşidilerde devlet
yönetimi, Abbasi devlet teşkilatı ile benzerlik gösteriyordu.
*Karahanlılar, yönetimde ikili yönetimi
(doğu-batı) esas almışlardır.
*Gazneliler, devlet yönetiminde
Samanoğullarından etkilenmişlerdir.Gazneli hükümdarlar, devlet yönetiminde
geniş yetkilere sahiptiler.
*Büyük Selçuklular, devlet teşkilatını
oluştururken Gaznelileri ve Abbasileri örnek almışlardır.
*İlk Türk-İslam devletlerinde, devlet
işleri Büyük Divan(Divan-ı Saltanat)’da görüşülüp karara
bağlanırdı.Büyük Divan’ın dışında aşağıdaki divanlar bulunuyordu:
Tuğra Divanı:Devletin iç ve dış, tüm yazışmalarını yapardı.
İstifa Divanı:Başında Hazinedar’ın (Müstevfi) bulunduğu bu
divan devletin maliye işlerine bakardı.
Arz Divanı:Askerlerin kayıtlarını ve maaş defterlerini tutardı.
İşraf Divanı:Devletin adli ve idari işlerini denetlerdi.
*Türk-İslam devletlerinde, İslam öncesi Türk
devletlerinde görülen “Ülke hanedan mensuplarının ortak malıdır” ve “Kut” anlayışları
geçerliliğini korumuştur. Kut anlayışına göre, ülke toprakları haneden
üyelerinin ortak malı kabul edilmiştir.Bu sisteme göre sık sık taht kavgaları
çıkmış ve Türk devletleri kısa sürede parçalanmıştır.
*Büyük Selçuklularda şehzadeleri devlet
yönetimi ve askerlik konularında yetiştirmekle “atabey” denilen
deneyimli devlet adamları sorumluydu.
*Harzemşahlarda saray teşkilatı, Büyük
Selçukluların saray teşkilatına göre düzenlenmişti.
*Eyyubiler, yönetim ve askerlik konularında
Büyük Selçukluları örnek almışlardır.
*Memlükler, devlet yönetiminde Büyük
Selçuklulardan etkilendiler.
Hukuk
İlk Türk-İslam devletlerinde hukuk, şer’i ve örfî
hukuk olmak üzere ikiye ayrılırdı.Şer’i hukukun başında Kadı-ul
Kudad, örfî hukukun başında da Emir-i Dad bulunuyordu.Bunların
dışında Sultanın başkanlık ettiği Divan-ı Mezalim denilen
mahkemede ağır siyasi suçlar görüşülür ve karara bağlanırdı.
Ordu
*Karahanlı ordusunun çoğu atlıydı ve
Türklerden (Karluk, Yağma ve Çiğil Türkleri) oluşuyordu.
*Gazne ordusu gulamlar(köleler), düzenli birlikler,
eyalet askerleri, ücretli askerler ve gönüllülerden oluşuyordu.Orduda Türk,
İranlı, Hintli ve Afganlı askerler vardı.
*Harzemşahlarda orduyu tımarlı sipahiler,
kölelerden oluşan hassa ordusu ve gönüllü askerler oluşturuyordu.
*Eyyubilerde ve Memlüklerde ordu daimi
askerler(süvariler ki bunların çoğunluğunu Kafkasya ve Kıpçak ülkesinden satın
alınan Türk gençleri “ Memlükler-Kölemenler” oluşturuyordu.)
ve gönüllülerden meydana geliyordu.
*Büyük Selçuklularda ordu altı bölümden
oluşuyordu.Gulaman-ı Saray(Saray köleleri), hassa askerleri, Meliklerin, askeri
valilerin askerleri, bağlı devletlerin ve beyliklerin askerleri, Türkmenler,
ikta askerleri.
İkta sisteminin yararları
-Hazineden para harcanmadan büyük ve güçlü bir
ordu kurulurdu.
-Göçebe Türkmenlerin yerleşik unsulara zarar
vermesi önlenirdi.
-İkta sahipleri devlet otoritesini en ücra
köşelere kadar götürürler ve asayişi sağlarlardı.
-Üretimde verimlilik ve süreklilik sağlanırdı.
-Vergiler düzenli olarak toplanırdı.
Din ve İnanış
*Türkler, İslamiyeti kabul ettikten
sonra kurdukları devletlerle, İslamiyeti geniş coğrafi alanlara yaymaya
çalıştılar.
*Türkler, Abbasi halifesini Büveyhoğullarının
baskısından kurtardılar.
*Türk hükümdarları ve devlet adamları, dini
konularda oldukça hoşgörülü davranmışlar, yabancı dinden olanları
korumuşlardır.
*Kolonizatör Türk dervişleri, yaşadıkları
dönemde Anadolu’nun Türkleşmesine katkıda bulunmuşlar ve Türkmenlerin dini
duygularını güçlendirmeye çalışmışlardır.Bu kişilere Horasan’dan geldikleri
için Horasan erenleri de denmektedir.
Sosyal ve Ekonomik Yaşam
Türk-İslam devletlerinde halk göçebeler,
köylüler ve kentliler olmak üzere üçe ayrılırlardı.
*Göçebeler hayvancılıkla,
*köylüler tarım ve az da olsa hayvancılıkla,
*kentliler de ticaret ve zanaatla uğraşırlardı.
*Ülke toprakları has, ikta ve haraci olarak
üçe ayrılırdı.Has toprakları saraya ait olup gelirleri sultana,
ailesine ve yakınlarına verilirdi.İkta toprakları ordu mensupları
arasında paylaştırılırdı.İkta toprağının gelirleri ikta sahibine ödenirdi.İkta
sahibi de gelirinin bir kısmıyla atlı asker beslerdi.Haraci topraklar da
Müslüman olmayanlara aitti.Haraci toprağın geliri hazineye giderdi.
*Tolunoğulları ve İhşidiler tarımın
gelişmesine önem vermişler ve Baharat Yolu ile zenginleşmişlerdir.
*Karahanlılar döneminde tarım gelişmiş ve İpek
Yolu sayesinde önemli gelirler elde etmişlerdir.
*Gazneliler tarım ve ticarete önem
vermişlerdir.
*Selçuklular ticarete önem vermişler ve lonca
teşkilatı ekonomik yaşamın gelişmesini sağlamıştır.
*Eyyubiler tarım ve ticaretin gelişmesine önem
vermişler.
*Memlükler döneminde ticaret büyük önem
kazanmıştır.
Dil ve Edebiyat
*Karahanlılarda resmi dil Türkçeydi.
*Gaznelilerde resmi dil Arapça, saray ve ordu
dili Türkçeydi.
*Büyük Selçuklularda, bilim dili Arapça, resmi
yazışma dili Farsça, günlük konuşma dili Türkçeydi.
*Satuk Buğra Han Destanı, Karahanlı Hükümdarı Satuk Buğra Han’ın
Müslümanlığı kabul etmesi ve yayması ile ilgili olayları ele alır.Cengizname,
Oğuz ve Uygur beylerini anlatan destansı öykülerden oluşur.Bu iki eser
Türk-İslam edebiyatının ilk önemli sözlü eserleridir.
Divan-ı Lugat-it Türk, Karahanlılar döneminde Karahan prenslerinden
Kaşgarlı Mahmut, Türk dilinin güzelliklerini anlatmak ve Araplara Türkçe
öğretmek amacıyla yazmıştır.Bu eserde Türklerin kültürü ve ekonomik hayatıyla
ilgili ayrıntılı bilgiler verilmiştir.
Kutadgu Bilig, Türkçe yazılan ilk siyasetnamedir.Karahanlı
Hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulan bu eserde Türk devlet anlayışı, yasalar ve
siyaset üzerine görüşler açıklanmış, hükümdarlara devlet yönetimi konusunda
öğütlerde bulunulmuştur.
Atabetül Hakayık, Karahanlılar döneminde Edip Ahmet Yükneki
tarafından Uygur alfabesiyle yazılmış olan bu eserde, bilimin insanı
mutluluğa götüren yol oluşundan, cömertlikten, kibir ve hırslı olmanın
kötülüğünden bahsedilmektedir.
Divan-ı Hikmet, Karahanlılar döneminde Ahmet Yesevi
tarafından Türkçe yazılmış bir eserdir.
Siyasetname, Büyük Selçuklu veziri Nizamülmülk tarafından yazılmış
olup Sultanlara ögütler vermektedir.
Şehname, İranlı şair Firdevsi tarafından Gazneli Mahmut’a sunulan
Farsça bir eserdir.
Bilim ve Sanat
*İlk Selçuklu medresesi, Tuğrul Bey tarafından
Nişabur’da açıldı.
*Selçuklularda en büyük medreseyi vezir
Nizamülmülk Bağdat’ta yaptırdı.
*Melikşah döneminde Celali Takvimi
düzenlenmiştir.
*Türk-İslam devletlerinde Farabi, Biruni ve
İbni Sina yetişen ünlü bilim adamlarından bazılarıdır.
*Tolunoğullarından Tolunoğlu Ahmet
Camii, Karahanlılardan Ayşe Bibi Türbesi, Gaznelilerden III.Mesut Zafer Kulesi
günümüze kadar gelen eserlerdir.
*Karahanlılar “ribat” adı verilen ilk
kervansarayları yapmışlardır.
TÜRK DÜNYASI (13.-19. YÜZYIL)
Cengiz ve Moğol Devleti (1196-1227)
*Moğollar, Hunların, Göktürklerin ve
Uygurların egemenliği altında ayrı kabileler halinde yaşadılar.
*Moğol Devleti’nin kurucusu Cengiz Handır.
(Asıl adı Temuçin)
*Cengiz Han Moğol kabilelerini egemenliği
altına aldı.
*Çin üzerine sefer düzenleyerek Pekin’i aldı.
*1218’de Cengiz Han’ın eşlerine, oğullarına ve
komutanlarına getirilen hediyelere Otrar Valisi tarafından el konulması sonucu
Harzemşahlarla arası açıldı.
*Cengiz Han 1227’deki Çin seferinde öldü.
*Cengiz Han, eski Türk töresini temel alarak
devlet işlerini Cengiz Yasalarına göre yürütmüştür.
*Cengiz Han döneminde devletin sınırları,
doğuda Çin Denizi’nden batıda Orta Avrupa’ya, kuzeyde Sibirya ortalarından
güneyde Himalayalara kadar uzanmıştır.
*Moğollarda yönetime Uygur Türkleri
getirilmiş.Bunun sonucunda Türk kültürünün etkisinde kalmışlardır.
*Moğolların batıya yaptığı seferlerde büyük ve
gelişmiş kentler yakılıp yıkıldı.Moğollara direnenler yok edildi.Moğol
egemenliğini kabul edenler yüksek vergi ödemek zorunda kalmışlardır.
*Moğol istilasının Türk tarihi açısından en
önemli sonucu Anadolu’nun hızla Türkleşmesini sağlamasıdır.Horasan,
Maveraünnehir ve Türkistan’da yaşayan Türkmenler, Moğol istilasından kaçarak
Anadolu’ya geldiler ve Türk nüfusunun hızla artmasını sağladılar.Bu yerleşme
Anadolu’da Türk birliğinin kurulmasına ve Anadolu’nun tamamen Türk yurdu
olmasını sağladı.
Moğol Devleti’nin Parçalanması ve Moğol-Türk
Devletleri
Cengiz Han’ın ölümüyle Moğol topraklarında
Altın Orda, İlhanlılar, Çağataylılar ve Kubilay Hanlığı kuruldu.
Altın Orta Devleti (1227-1502)
*Karadeniz’in kuzeyinde kurulmuştur.
*Başkenti Saray’dır.
*Kurucusu Batu Handır.
*Batu Han, Ruslar ve Lehlilerle savaştı,
Moskova ve Kiev kentlerini aldı.
*Altın Orda Devleti, Berke Han zamanında
İslamiyeti kabul etti.
*Özbek Han ve Canibek Han dönemleri devletin
en güçlü dönemleridir.
*Özbek Han zamanında Altın Orda halkı Müslüman
oldu ve İslamiyet kesin olarak bu bölgede yerleşti.
*Timur’un yaptığı seferler sonucunda
devlet parçalanmış ve birçok hanlıklar kurulmuştur.Kırım, Kazan, Nogay, Özbek,
Buhara, Hive, Hokand, Sibir(Küçüm) ve Kasım hanlıkları.
*Kırım Hanı Mengli Giray tarafından son
verilmiştir.
İlhanlılar (1256-1336)
*İran’da kurulmuştur.
*Başkenti Tebriz’dir.
*Kurucusu Hülagu Handır.
*Hülagu Han, 1258’de Bağdat’ı alarak Abbasi
Devleti’ni yıkmıştır.
*Türkiye Selçuklu Devleti’ni egemenlik altına
aldı.Anadolu kentleri yakılıp yıkıldı.Ticaret geriledi.Türkler, Doğu ve Orta
Anadolu’dan batı bölgelere göç ettiler.Türkiye Selçuklu Devleti’nin
yıkılmasında önemli rol oynadılar.
*Memlükler, Ayn Calut Savaşı’nda (1260)
İlhanlıları yenerek Filistin ve Suriye’den çıkardılar.İkinci olarak İlhanlılar
Elbistan’da yenildiler.(Baybars tarafından)
*Gazan Mahmut Han zamanında Müslümanlığı kabul
ettiler.
*İlhanlı vezirlerinden Reşidüddin’in
yazdığı, Cami-üt-tevarih ile Cüveyni’nin
yazdığı Tarih-i Cihangüşa bu dönemin önemli eserleridir.
Çağataylılar (1227-1369)
*Türkistan’da kurulmuştur.
*Kurucusu Çağatay Handır.
*1326’da İslamiyeti kabul ettiler.
*İlyas Hoca Han zamanında Timur, Çağataylıları
egemenlik altına aldı.
Kubilay Hanlığı (1280-1368)
*Çin’de kurulmuştur.
*Başkenti Han Balık (Pekin)’tır.
*Kubilay Han, 1280’de Çin’in fethini
tamamladı.Japonya ve Hindistan dışında bütün Asya’yı ele geçirdi.
Altın Orda Devleti, İlhanlılar ve Çağataylılar
İslamiyeti kabul ettiler ve Türkleştiler.Kubilay Hanlığı ise Çinlileşmiştir.
Timurlular (1369-1507)
*Çağatay Hanlığı’nı yıkan Timur tarafından
Türkistan’da kurulmuştur.
*Başkenti Semerkant’tır.
*Timur, Cengiz soyundan gelmediği için,
Çağatay hanları soyundan birini tahta çıkardı ve biçimsel olarak da olsa ona
bağlı kaldı.
*Timur kısa sürede Harzem, Horasan, Sistan,
İran ve Azerbaycan’ı ele geçirerek büyük bir devlet kurmuştur.
*Timur, Altın Orda Devleti’ne iki sefer
yaparak bu devletin parçalanmasına neden olmuştur.Altın Orda Devleti’nin
parçalanması Rusya’nın güçlenmesine ve Karadeniz kıyılarına inmesine yol açtığı
için Türk dünyası açısından zararlı olmuştur.
*Timur’dan kaçan Karakoyunlu Kara Yusuf ile
Bağdat Hükümdarı Ahmet Celayir’in Yıldırım Bayezit’e sığınması ve bu iki
hükümdarın Timur’a verilmemesi Timur-Yıldırım gerginliğine yol açmıştır.
*Timur, 1402’de Ankara Savaşı’nda Yıldırım
Bayezit’i yenilgiye uğratmıştır.
*Timur, Anadolu’da Türk birliğinin
bozulmasına neden oldu.Türklerin Avrupa’da ilerlemesini engelledi.İstanbul’un
fethini geciktirdi.
*Timur, 1405’te çıktığı Çin seferinde Otrar’da
öldü.Timur’un ölümünden sonraki mücadeleler sonucunda önce Şahruh sonra da Uluğ
Bey başa geçti.
*Uluğ Bey döneminde Semerkant bir kültür
merkezi haline geldi.Uluğ Bey, büyük astronom ve matematikçiydi.
*Uluğ Bey’den sonraki karışıklıklar sonucunda
Hüseyin Baykara yönetime geçti.Kendisi de şair olan Hüseyin Baykara, sanat ve
edebiyatın gelişmesini sağlamış, şairleri ve bilim adamlarını korumuştur.Herat,
kültür merkezi haline gelmiştir.
*Hüseyin Baykara’nın ölümünden sonra doğudan
Özbeklerin, batıdan Karakoyunlu ve Akkoyunluların saldırılarıyla Timur Devleti
yıkılmıştır.
*Ali Şir Nevai, Muhakemet’ül Lûgateyn adlı
eserini Türkçe’nin Farsçadan daha zengin olduğunu kanıtlamak için
yazmıştır.(Ali Şir Nevai, Çağatay Türkçesinin en büyük şairi olarak kabul
edilir)
Timurlulardan Sonraki Siyasi Gelişmeler
Altın Orda Devleti’nin parçalanmasıyla
Karadeniz’in kuzeyinde Kırım Hanlığı, Ejderhan (Astarhan)
Hanlığı, Kazan Hanlığı, Kasım Hanlığı, Küçüm (Sibir) Hanlığı ve Nogay Hanlığı kurulmuştur.
Rusların kısa sürede geniş topraklara egemen
olmaları, Türk kavimlerinin sayıca az, dağınık ve birbirlerinden kopuk olmaları
ve teknolojik bakımdan geri kalmalarından kaynaklanmaktadır.
Şeybaniler (1428-1598):Batu Han’ın kardeşi Şeyban’ın soyundan gelen
Ebulhayr Han tarafından (Özbekler tarafından) kuruldu.En güçlü dönemleri
II.Abdullah Han’dır.1597’de Safeviler Horasan’ı, Kazaklar da Semerkant’ı ele
geçirdiler.
1597 yılından sonra Özbekler ülkenin değişik
bölgelerinde Hive Hanlığı(1512-1783), Buhara Hanlığı (1599-1920)
ve Hokand Hanlığını(1710-1876) kurdular.
Safeviler (1502-1736):
*Kurucusu Şah İsmail’dir.Anadolu’dan İran’a
göçen Türkmenler(Afşarlar, Çepniler ve Kaçarlar) tarafından kurulmuştur.
*Başkent önce Tebriz sonra Isfahan’dı.
*Şah İsmail, Anadolu’ya egemen olmak isteyince
Osmanlı ile Çaldıran’da savaşarak yenildi.
*Safeviler, Babürlüler ve Şeybanilerle de
savaştılar.
*1736’dan sonra Avşar Hanedanlığı(1736-1750),
Zend Hanedanlığı (1750-1779), Kaçar Türkleri(1779-1925) ve 1925’en sonra da
Pehlevi Hanedanlığı dönemi yaşanmıştır.
Delhi Türk Sultanlığı (1206-1413):Aybeg tarafından tarafından kurulmuştur.Delhi
Türk Sultanlığı, Kuzey Hindistan’da İslamiyetin güçlenmesini ve geniş alanlara
yayılmasını sağladı.Türk kültürünü bu bölgelere yaydı.Bu durum
Babür Devleti’nin güçlü ve başarılı olmasında önemli rol oynadı.
Babürlüler (1526-1858):
*Delhi Türk Sultanlığı’nın yıkılmasından sonra
Hindistan’da kurulan ikinci Türk Devletidir.
*Kurucusu Timur’un torunlarından Babür,
başkenti Agra’dır.Babür, Kabil’i aldı.Hindistan’a egemen oldu.Kendi yaşamı
hikayesi olan hatıralarını, Babürname adıyla Türkçe olarak
yazmıştır.(Başarıları kadar başarısızlıklarını da yazmıştır.)
*Devletin en güçlü dönemi Şah Cihan dönemidir.Şah
Cihan, ölen eşi Mümtaz Mahal için Agra’da Tac Mahal’i yaptırmıştır.
*Babürlüler, Hindistan’da Türk kültürünün
yayılmasına katkıda bulundular.
*İngilizler, 1858’de Hindistan’ı sömürge
haline getirdiler.
TÜRKİYE TARİHİ
1. İlk Beylikler Dönemi (Malazgirt’ten sonra kurulan beylikler)
2. Anadolu Selçuklu Devleti
3. İkinci Beylikler Dönemi (Kösedağ Savaşı’ndan sonra kurulanlar)
4. Osmanlı Devleti
5. Türkiye Cumhuriyeti
Türkiye’de Kurulan İlk Türk
Devletleri(Beylikleri)
Saltuklular (1072-1202)
*Anadolu’da kurulan ilk beyliktir.
*Erzurum’da kurulmuş olup devletin merkezi
Erzurum’dur.
*Kurucusu Ebulkasım Saltuk Beydir.
*Gürcülerle savaşarak topraklarını genişlettiler.
*Danişmentlilerle birleşerek Haçlılarla
savaştılar.
*Rükneddin Süleyman Şah tarafından yıkıldı.
Danişmentliler (1080-1178)
*Tokat, Kayseri ve Amasya’da kuruldu.
*Kurucusu Danişmentoğlu Ahmet Gazi’dir.
*Merkezi Sivas’tır.
*Haçlılarla savaştılar.
*Danişment Gazi’nin Malatya’yı alması I.Kılıç
Arslan ile arasının açılmasına neden oldu.Danişment Gazi, I.Kılıç Arslan’a
yenildi.
*Melik Gazi döneminde güçlü bir devlet haline
geldiler.
*Melik Gazi’nin ölümünden sonra çocukları
arasındaki taht kavgaları devletin zayıflamasına neden oldu.Devlet Kayseri,
Sivas ve Malatya kollarına ayrıldı.
*II.Kılıç Arslan tarafından yıkıldı.
*İlk beylikler içinde en güçlü olanıdır.
*Anadolu’da ilk medreseyi kuran beyliktir.
Mengücekliler (1080-1228)
*Erzincan’da kurulmuş olup devletin merkezi
Erzincan’dır.
*Kurucusu Mengücek Gazidir.
*Gürcüler ve Rumlarla savaştılar.
*Trabzon Rumlarının güneye inmesini önlediler.
*Mengücek Gazinin oğlu İshak’ın ölümünden
sonra devlet Erzincan ve Divriği kollarına ayrıldı.
*Erzincan kolu I.Alaattin Keykubat ortadan
kaldırıldı.Divriği kolu da 1252 yılına kadar Türkiye Selçuklu Devleti’ne bağlı
olarak devam etti.
Artuklular (1102-1409)
*Diyarbakır ve Mardin’de kuruldu.
*Kurucusu Artuk Beyin oğullarıdır.
*Üç kol halinde varlıklarını sürdürdüler.
Hasan Keyf Artukluları
Kurucusu Artuk Beyin oğlu Sökmen
Beydir.Merkezi önce Hasankeyf sonra Diyarbakır olmuştur.1231’de Eyyubiler son
verdiler.
Harput Artukluları
Kurucusu Mardin Artuklularından Melik
İmadettin Ebubekirdir.1234’te I.Alaattin Keykubat son verdi.
Mardin Artukluları
Kurucusu İlgazi Beydir.Artukluların en uzun
süre varlığını sürdüren koludur.1409’da Karakoyunlular son verdi.
Sökmenliler (Ahlatşahlar) (1110-1207)
Ahlat’ta kurulmuştur.Kurucusu
Sökmendir.Eyyubiler son verdi.
Dilmaçoğulları (Toğan Arslanoğulları)
(1085-1394)
Bitlis dolaylarında kuruldu.Kurucusu
Dilmaçoğlu Mehmet Beydir.Sırasıyla Türkiye Selçukluları, Ahlatşahlar ve
Artukluların egemenliğinde kaldı.Akkoyunlular son verdi.
İnaloğulları (1098-1183)
Diyarbakır merkez olmak üzere
kurulmuştur.Kurucusu İnal Beydir.Eyyubiler tarafından yıkılmıştır.
Çubukoğulları (1085-1213)
Harput’ta kurulmuştur.Kurucusu Çubuk
Beydir.Çubuk Beyin oğlu Mehmet Beyin ölümünden sonra batıya göç ederek
Germiyan’a yerleştiler.Artuklular son verdi.
Tanrıvermişoğulları (1081-1093)
Batı Anadolu’da Efes ve dolaylarında
kurulmuştur.Kurucusu Tanrıvermiş adlı bir Türkmen beyidir.Bizans İmparatorluğu
son verdi.
Çaka Bey Devleti (1081-1093)
*İzmir’de kurulmuştur.
*Kurucusu Çaka Beydir.
*İlk Türk donanmasını Çaka Bey kurmuştur.Çaka
Bey, Urla ve Foça dolaylarını ele geçirdi.Daha sonra Sakız, Midilli, Sisam ve
Rodos adalarını aldı.
*Çaka Beyin asıl hedefi Bizans’ı ele
geçirmekti.Çaka Beyin güçlenmesinden endişelenen Bizansın, Çaka Bey üzerine
gönderdiği donanma yenilir.Daha sonra da Çaka Bey Haçlı donanmasını yenilgiye
uğrattı.
*Çaka Bey, Bizans’ı ele geçirmek için Türkiye
Selçukluları ve Peçeneklerle anlaştı.Ancak Bizans, Kumanları, Peçenekler
üzerine saldırttı.Çaka Bey ile I.Kılıç Arslan’ın arasını açtı.Çaka Bey, I.Kılıç
Arslan tarafından öldürttürüldü.
*Çaka Beyin öldürülmesi Türk denizciliğinin
gelişmesini engelledi.
Türkiye’de Kurulan İlk Türk
Devletlerinin(Beyliklerinin) Anadolu’nun Türkleşmesine Olan Hizmetleri
-Türkiye’de kurulan ilk Türk devletleri,
Anadolu’nun birçok yerini fethederek Anadolu’yuTürkleştirdiler.
-Haçlılarla, Gürcülerle, Ermenilerle ve
Bizanslılarla savaştılar.
-Türkler yerleştikleri kent, kasaba ve köylere
Türkçe adlar verdiler.
-Anadolu’nun her köşesinde birçok sanat eseri
yaptılar.
Türkiye Selçuklu Devleti (1077-1308)
Kuruluş Dönemi (1077-1155)
Malazgirt Zaferi’nden sonra;
-Bizans’ın Anadolu’daki etkinliğini kaybetmesi
-Türkmenlerin gruplar halinde Anadolu’ya göç
etmesi
-Anadolu halkının ağır vergiler ve
adaletsizlikten dolayı, Bizans İmparatorluğu’ndan ve Anadolu’ya gönderdiği
memurlardan memnun olmaması
-Anadolu Türk beyliklerinin kurulması
Anadolu’nun Türkleşmesini hızlandırmıştır.
Süleyman Şah Dönemi (1077-1086)
*Türkiye Selçuklu Devleti’nin kurucusu
Süleyman Şah, İznik’i ele geçirerek bağımsızlığını ilan etti
(1077).
*Türkiye Selçuklu Devleti, Melikşah’ın fermanı
ve Abbasi halifesinin menşuru ile 1077’de kurulmuştur.
*Devletin sınırlarını Bizans yönünde
genişletmiş, sonra da doğuya yönelerek Adana, Tarsus ve Antakya’yı
almıştır.Halep’i kuşatması nedeniyle Suriye Selçuklu Sultanı Tutuş ile
mücadelesinde hem yaptığı savaşı ve hem de hayatını kaybetmiştir.
Melikşah, Süleyman Şah’ın oğlu Kılıçarslan’ı
yanında götürünce Türkiye Selçuklu Devleti, Melikşah’ın ölümüne kadar 6 yıl
boyunca hükümdarsız kalmıştır.Bu dönemde ülkeyi Ebul Kasım, Ebul Gazi (Ebul
Kasım’ın kardeşi) gibi komutanlar yönetmiştir.
I.Kılıç Arslan Dönemi (1092-1107)
*Melikşah’ın ölümünden sonra serbest kalarak
İznik’e geldi ve Ebul Gazi’den babasının tahtını teslim alarak tahta çıktı.
*I. Kılıç Arslan tahta geçtikten sonra devleti
yeniden düzenlemeye ve Anadolu’da birliği sağlamaya çalışmıştır.
*Bizans’ın kışkırtmasıyla Çaka Bey’i
öldürtmüştür.Böylece Bizans kendisi için tehlikeli olabilecek güç birliğini
önlemiş oldu.(I.Kılıç Arslan ve Çaka Bey ittifakını)
*I. Haçlı Seferi’ne katılan orduları durduramayan Anadolu
Selçuklu Devleti, Batı Anadolu’yu boşaltarak merkezini Konya’ya
taşımak zorunda kalmıştır. (İznik ve Batı Anadolu’da üstünlük Bizans’ın
eline geçmiştir)
*I.Kılıç Arslan’ın Suriye’ye yönelerek Büyük Selçuklu Devleti’ne
ait olan Musul’u alması nedeniyle Mehmet Tapar’ın gönderdiği Emir Çavlı
ile Habur Nehri kıyısında yaptığı savaşı kaybetmiş ve atıyla
nehri geçerken boğularak ölmüştür.
Süleymanşah’ın ölümünden sonra olduğu
gibi Anadolu tahtının ikinci kez boş kalması Bizans’ın tekrar
Türkler üzerine saldırmasına neden olmuştur.
I.Kılıç Arslan’ın ölümünden sonra Anadolu’da
üstünlük Danişmentlilere geçmiştir.
Şahin Şah(1110-111)
Büyük Selçuklu Sultanı Mehmet Tapar tarafından
serbest bırakılan I.Kılıç Arslan’ın oğlu Şahin Şah Konya’da tahta çıktı.Böylece
I.Kılıç Arslan’ın ölümüyle ortaya çıkan siyasi boşluk sona erdi.Şahin Şah,
kardeşi Mesut ile girdiği taht mücadelesini kaybetti.
Kaynak: Bu Sayfada ki tüm bilgiler ozeldersbursa.com sitesinden olduğu gibi alınmıştır.
Detaylı bilgi ve Özel
Ders Almak için aşağıdaki adresten iletişime geçebilirsiniz.
Not: Bu
uygulamada kullanılan içerik, resim vb. bilgilerin yada göresellerin size ait
olduğunu düşünüyorsanız akcangirisim[at]hotmail.com adresine mail
atarak kaldırılmasını talep edebilirsiniz.